Pracownik przyszłości w zmiennym świecie

Mogłoby się wydawać, że studia to najlepszy czas dla człowieka: niewiele zmartwień, brak zobowiązań, możliwość skupienia się na sobie. Może to i prawda, ale jest to również najlepszy moment, aby skoncentrować się rozwoju kompetencji, które będą przydatne w pracy. Jakie umiejętności powinniśmy rozwijać, jaką wiedzę nabywać, aby pozyskane zasoby służyły nam w przyszłości? Najlepiej te, które pozwolą nam dobrze dostosowywać się do zmieniającego się świata. 

W jakim świecie żyjemy i dokąd on zmierza?

Mniej więcej od połowy marca tego roku szczególnie mocno doświadczamy życia w świecie, który charakteryzuje się m.in. takimi cechami:

1. Zmienność – zmiany, jakie nastąpiły w związku z pandemią powodują, że trudne jest określenie jakichkolwiek trendów czy znalezienie wzorców postępowania, trudno nam – studentom, pracownikom, rodzicom, przedsiębiorcom – cokolwiek zaplanować;
2. Niepewność – dotychczasowe reguły przestają obowiązywać, trudno nam wnioskować o przyszłości na podstawie doświadczeń: niektórzy tracą pracę, inni na szybko się przebranżawiają, choć nie mają pewności na jak długo;
3. Złożoność – nakładające się czynniki, np. interesy firmy vs. interesy indywidualne pracowników, ich rodzin, informacje z różnych dziedzin: ekonomii, zdrowia, gospodarki, polityki nie ułatwiają zrozumienia problemów i podejmowania decyzji;
4. Niejednoznaczność – brak wcześniejszych doświadczeń powoduje konieczność działania w nieznanym terenie, mamy też trudność w zrozumieniu informacji, co często stoją w sprzeczności. 

Te cztery cechy to charakterystyka świata VUCA. VUCA to akronim wprowadzony przez amerykańskich strategów na określenie sytuacji, jaka powstała po zakończeniu Zimnej Wojny: Volatility (zmienność, ulotność), Uncertainty (niepewność), Complexity (złożoność) i Ambiguity (niejednoznaczność). Do tej pory o świecie VUCA mówiło się w odniesieniu do świata biznesu, otoczenia firmy i oczekiwań wobec menedżerów. W dzisiejszych organizacjach gwałtowne zmiany stały się codziennością. Każda z wymienionych cech nowej rzeczywistości stanowi wyzwanie dla menedżera i wymaga przemyślanego podejścia. Ostatnie doświadczenia pokazują nam, że nie tylko menedżerowie mierzą się z takim światem. Dotyka on każdego człowieka.

Czego uczy nas VUCA?

Każda nowa sytuacja czy nowe zadanie staje się dla człowieka wyzwaniem. Pokazuje nasze braki, generuje potrzeby w zakresie wiedzy, umiejętności i postaw. W nowych sytuacjach dowiadujemy się, czego nie wiemy, czyli uświadamiamy sobie niekompetencję w dziedzinie, której wyzwanie dotyczy. Czego powinniśmy się nauczyć już dzisiaj? Zaakceptować VUCA, zrozumieć i pogodzić się z nieustającą zmianą oraz adaptacją do nowych warunków – to warunek konieczny, choć niewystarczający. Większość życia spędzamy na tym, aby nauczyć się przewidywania przyszłych zdarzeń na bazie dotychczasowych doświadczeń. VUCA detronizuje tę umiejętność i wskazuje, że bardziej przystosowawcze jest skupianie się na tym, co jest możliwe. To, co umiemy dzisiaj, rozwiązania, jakie stosujemy teraz, dosłownie za moment mogą być nieaktualne. Dlatego zamiast patrzeć wstecz, lepiej myśleć, jakie mamy możliwości w przyszłości.

Kompetencje przyszłości – myśl samodzielnie, działaj grupowo

Zanim skończymy studia, nasza wiedza w dużej mierze jest już niewystarczająca, często nieadekwatna do warunków, w jakich przychodzi nam działać. Edukacja ma nas przenieść w przyszłość, której nie jesteśmy w stanie uchwycić, bo nie wiemy, jak świat się rozwinie. Dlatego powinniśmy korzystać z różnorodnych form rozwijania kompetencji, nie tylko opartych na formalnej edukacji. Czego zatem potrzebujemy, żeby dobrze funkcjonować teraz i w przyszłości? 
Eksperci raportu Światowego Forum Ekonomicznego mówią: „Aby poradzić sobie z nowością, zmianą, różnorodnością i niepewnością, jednostki myśleć muszą umieć samodzielnie, a pracować grupowo". 

Kompetencje osobiste

Podstawową kompetencją jest uczenie się. Żyjemy w czasach, w których każdego dnia przetwarzamy taką liczbę informacji, jaką nasi przodkowie sprzed 100 lat przetwarzali w rok. Nie możemy tego zatrzymać, więc trzeba założyć, że nasza edukacja nigdy się nie skończy. Z kolei najbardziej rozwojową kompetencją jest proaktywność wyrażająca się poprzez branie odpowiedzialności za swoje życie i dokonywanie wyborów. Pierwszym krokiem w rozwijaniu proaktywności jest dostrzeganie w różnych sytuacjach tego, na co mamy wpływ, oraz szukanie rozwiązań i gotowość na doświadczanie porażek. Uczenie się na błędach dopełnia postawę proaktywną. Coraz częściej sukces nie jest wynikiem dobrze zaplanowanej i zrealizowanej strategii, a efektem wielu prób i błędów, z których wyciągnęliśmy wnioski. Coraz częściej mamy do czynienia z nowymi problemami i wyzwaniami, na które nie ma jednego dobrego rozwiązania. Stąd błędy i porażki są wpisane w naszą codzienność. Nieprzewidywalność wymaga niekonwencjonalnego i adaptacyjnego myślenia – biegłości w kreatywnym myśleniu, znajdowaniu rozwiązań wykraczających poza schemat i rutynę, które trzeba wykorzystywać „tu i teraz”, podejmując ryzyko poniesienia fiaska. 

Kompetencje zespołowe

Nowe technologie, globalizacja, interdyscyplinarność to czynniki warunkujące przyszłość zawodową. Ich wynikiem będzie praca w zespołach wielokulturowych i wielopłaszczyznowych branżowo. Trzeba będzie odnaleźć się w każdym środowisku. Stąd coraz większe znaczenie będą miały kompetencje miękkie. Osoby o wysokiej inteligencji emocjonalnej są w stanie szybko nawiązać relacje z innymi, ponieważ lepiej odczytują emocje i dostosowują swoje zachowania do innych. W zespołach, w których kluczowa jest wspólna praca, realizacja celów, określanie priorytetów, wychodzenie ponad indywidualność, wymagana jest umiejętność budowania zaufania i relacji w głęboki i bezpośredni sposób. Konieczność współpracowania z większymi grupami ludzi w różnych warunkach (często w wirtualnych zespołach) wymusza umiejętność myślenia i pracy projektowej. Istotna będzie uważność na łańcuch powiązań pomiędzy indywidualnymi zadaniami i zadaniami innych członków zespołu, dzielenie się informacjami, rozumienie perspektywy osób reprezentujących inne dyscypliny wiedzy. 

Wyzwania

Patrząc na czynniki kształtujące rzeczywistość pracy, jest jeszcze jedno wyzwanie związane z kompetencjami przyszłości. Niezależnie od wykonywanej pracy, każdy z nas będzie musiał dokonywać nieustającej oceny umiejętności oraz znajdować właściwe źródła, aby je rozwijać. Pracownicy przyszłości będą musieli charakteryzować się elastycznością i gotowością do dostosowywania się. Na szczęście nasz mózg jest przystosowany do uczenia się. Nie da się przewidzieć, ile każdy z nas zdoła osiągnąć po wielu latach nauki i pełnej zaangażowania i entuzjazmu pracy, ale to właśnie może być najbardziej motywujące. Jeden z czołowych współczesnych ekspertów od inteligencji – Robert Sternberg – mówi, że głównym czynnikiem, który decyduje o tym, czy dana osoba osiągnie mistrzostwo, nie są wrodzone zdolności, ale celowe zaangażowanie. Nie zawsze ludzie, którzy na początku byli najmądrzejsi, okazują się najmądrzejsi na końcu. Wytrwałość, umiejętność odraczania gratyfikacji i wyciągania wniosków z porażek – to są determinanty tego, co osiągniemy w życiu.