Czy wiesz, że opowiadanie bajek może pomóc dzieciom w poszukiwaniu rozwiązania problemu, uczyć je, czym są emocje i jak sobie z nimi radzić, a także wspierać w pokonywaniu lęków i słabości? Z tego rozwiązania często korzystają pedagodzy, zajmujący się terapią osób najmłodszych.
Bajkoterapia to wspierająca metoda oddziaływania psychoterapeutycznego na dziecko w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Stanowi odłam biblioterapii i polega na wykorzystywaniu bajek i baśni w celach terapeutycznych, edukacyjnych lub relaksacyjnych. Za pomysłodawczynię bajkoterapii uważa się australijską psycholog kliniczną, Doris Brett. Pod koniec ubiegłego stulecia opublikowała ona zbiór bajek dla dzieci własnego autorstwa wraz z komentarzami i wskazówkami dla dorosłego, który będzie je dziecku czytać lub opowiadać.
Bajki bywają różne
W zależności od funkcji, jakie pełnią bajki, możemy podzielić je na terapeutyczne, relaksacyjne, psychoedukacyjne i psychoterapeutyczne. Bajki terapeutyczne pomagają dziecku w radzeniu sobie z trudnościami w różnych sytuacjach życiowych. W bajkach terapeutycznych główny bohater – na przykład zwierzę, osoba lub zabawka – znajduje się w sytuacji trudnej, podobnej do sytuacji słuchacza, często wywołującej lęk. Inne postacie umożliwiają mu redukcję lęku lub doradzają, w jaki sposób modyfikować postępowanie, aby zdobyć nowe umiejętności i zwalczyć stare przyzwyczajenia. Opowieści terapeutyczne mogą przyczynić się do zmniejszenia odczuwanego lęku przed rozstaniem z rodzicem, śmiercią najbliższej osoby, rozwodem rodziców czy nawet przed pająkiem lub ciemnością. Bajki relaksacyjne, jak sama nazwa wskazuje, odprężają i uspokajają dziecko, pobudzają wyobraźnię oraz rozwijają umiejętność wizualizacji. Zadaniem bajek o charakterze psychoedukacyjnym jest zmniejszenie u dziecka napięcia spowodowanego trudnymi, kryzysowymi, traumatycznymi sytuacjami życiowymi lub wyobrażeniowymi oraz zapoczątkowanie zmian w zachowaniu dziecka. Bohater bajki przeważnie przeżywa problem podobny do tego, który trapi dziecko, i uczy, jak w danym momencie powinno się zachować.
W ten sposób dziecko zdobywa nowe umiejętności oraz poznaje wzory postępowania. Bajki psychoterapeutyczne natomiast nie tylko dostarczają dziecku wiedzę potrzebną do radzenia sobie w sytuacji trudnej emocjonalnie, ale również kompensują braki odpowiadające za zaspokojenie podstawowych potrzeb.
Jak to działa?
Bajki terapeutyczne należy dobrać odpowiednio do wieku dziecka oraz do jego problemu życiowego. Stosowane mogą być zarówno w pracy indywidualnej z dzieckiem, jak i w pracy grupowej. Można znaleźć gotowe opowiadania terapeutyczne poświęcone konkretnym trudnościom, ale także można samemu stworzyć bajkę terapeutyczną dla dziecka, gdy jego problem życiowy jest złożony i wymaga indywidualnego podejścia terapeutycznego. Mechanizmem nadrzędnym w bajkoterapii jest identyfikacja małego czytelnika lub słuchacza z głównym bohaterem. Bohater opowieści terapeutycznej jest postacią fikcyjną, lecz bliską dziecku. To on przekazuje dziecku treści, wartości, a terapeuta jedynie je odczytuje, prezentuje oraz podsumowuje. Na koniec spotkania z bajką terapeutyczną warto przekazać dziecku „talizman”, który będzie symbolizował pozytywną cechę bohatera danej opowieści, np. siłę, odwagę i będzie dodawał mu otuchy w trudnych dla niego sytuacjach.
Autorka książek terapeutycznych w Polsce, Maria Molicka podkreśla, że „skuteczność bajkoterapii wynika z faktu, że odwołuje się ona do kilku ważnych mechanizmów psychologicznych, takich jak: identyfikacja, naśladownictwo, porównywanie społeczne, kompensacja, odwrażliwianie”.
Do najważniejszych efektów „bajek, które leczą” zaliczyć można:
- relaksację dziecka
- oswojenie dziecka z sytuacjami nowymi, trudnymi dla niego emocjonalnie
- konstruktywne nastawienie wobec siebie i otoczenia
- lepsze zrozumienie przez dziecko swoich emocji, zachowań
- rozwój empatii u dziecka
- poznanie skutecznych sposobów postępowania w sytuacjach nowych, trudnych
- zaszczepienie w dziecku optymizmu i nadziei na uporanie się z trudnościami
- wzmocnienie samooceny i wiary we własne możliwości w zakresie pokonywania trudności.
Jak to wygląda w praktyce?
Studenci III roku pedagogiki resocjalizacyjnej WSB w Toruniu tworzą własne opowieści terapeutyczne w ramach zaliczenia, odwołując się do własnych przeżyć z dzieciństwa oraz do przeżyć najbliższych osób. Zaprezentowali je w trakcie „Światowych Dni Bajek”, zaproszonym na wydarzenie dzieciom i ich rodzinom. To była ich pierwsza próba wykorzystania sztuki jako terapii w pracy zawodowej.
